Historia Magistra Vitae

No cóż, jest to niesamowicie rozległy, fascynujący, jednocześnie tajemniczy i jakże krótki etap w dziejach państwa egipskiego. Oczywiście, że jestem jedną z "ofiar" epoki amarneńskiej i jedynego heretyka egipskiego w roli głównej!

Osobiście jestem zdania, iż wiara w Atona naradziła się, czy też bardziej, była popularna na dworze ojca naszego heretyka, Amenhotepa III. Jest to pogląd żywy wśród egiptologów, a jego największym zwolennikiem jest amerykański egiptolog i paleopatolog Bob Brier, znany szerszej publiczności jako gospodarz wielu programów emitowanych w Discovery Channel oraz autor takiej pozycji popularno - naukowej jak "Morderstwo Tutanachamona".
Otóż według m. in. Brier'a kult w solarnego, jak by nie było, bożka zwanego Atonem żywy był na dworze Amenhotepa III z kilku powodów. Głównym tego powodem była sytuacja w kraju. W owych czasach najważniejszym bóstwem Egiptu był Amon z siedzibą w Tebach. Świątynia Amona "Ukrytego" posiadała liczną armię kapłanów, którzy wykorzystując przywilej, iż służą najważniejszemu bóstwu w państwie, obejmowali najważniejsze stanowiska urzędowo - państwowe. Dochodziło do takich kuriozalnych sytuacji, że niemalże każdy urząd zajmował kler, nawet te odłamy biurokratycznej drabiny państwowej, które zwykle były laickie, w czasach Amenhotepa III również obsadzone były przez kapłanów, głównie Amona w Tebach. kasta kapłańska w coraz mocniejszy sposób mieszała się do wszystkich, nawet najważniejszych spraw państwowych. Bez ich opinii nie ruszały z miejsca ważne decyzje państwowe. Żeby było tego mało, wezyrem egipskim został również kapłan świątyni Amona w Tebach, jeden z główniejszych kapłanów owej świątyni, niejaki Aj.
Państwo było przesycone Amonem, coroczne święto Opet, z r roku na rok przeżywało coraz większe oblężenie wiernych, a i jego wizualna oprawa robiła się co raz bardziej bogatsza. Nie podobało się to wszystko ludziom zamieszkującym dwór. krytyczne stanowisko do całej tej sytuacyj miał również sam faraon. Prawdopodobnie w formie swojego rodzaju protestu (choć może to być przesadne pojęcie lub co najmniej błędne), Amenhotep III zezwalał na kultywowanie boga Atona.
Dorastający w całej tej atmosferze syn Amenhotepa III, Amenhotep IV obserwował to wszystko. Od dziecka zapewne wpajano mu do głowy, że kapłani Amona chcą doprowadzić do ruiny Egipt, chcą doprowadzić do puczu jedynego władcy i sami zasiąść na jego tronie. Szybko te paszkwile na kapłanów przeniosły się na boga Amona i tutaj tłumaczono to, że to zły i pogrążony w wiecznej ciemności Amon rzuca urok na swoich kapłanów. Młody chłopa, zapewne bardzo wrażliwy, posiadający bujną wyobraźnię a zarazem mający umiejętność przelania swych przemyśleń na papier, tj. na papirus , kształtował swoją idee w umyśle.

vapnatak

Bob Brier jest bardzo przekonujący w swych teoriach, ale jak sie one mogą mieć do prawdy historycznej to widać po przeprowadzeniu badania tomograficznego mumii Tutanchamona. Czy należy zrewidować jego przypuszczenia na temat spisku na życie faraona? Jeśli chodzi o narodziny kultu Atona... Temat oczywiście niesie za sobą kontrowersje. Co skłoniło Echnatona do takich zmian religijnych i kiedy to się zaczęło?

Vapnatak pisze:
"Państwo było przesycone Amonem, coroczne święto Opet, z r roku na rok przeżywało coraz większe oblężenie wiernych, a i jego wizualna oprawa robiła się co raz bardziej bogatsza. Nie podobało się to wszystko ludziom zamieszkującym dwór. krytyczne stanowisko do całej tej sytuacyj miał również sam faraon. Prawdopodobnie w formie swojego rodzaju protestu (choć może to być przesadne pojęcie lub co najmniej błędne), Amenhotep III zezwalał na kultywowanie boga Atona."

A Amenhotep III przez całe swoje panowanie korzysta z mocy wytworzonej podczas Święta Opet. Żeby wzmocnić ważność tego święta buduje Amonowi świątynię w Luksorze, gdzie na ścianach umieszcza sceny ze swego niepokalanego poczęcia z Amona i swojej matki...
Amenhotep III obchodzi trzykrotnie swe święto sed, ale nie w stolicy Memfis, tylko w Tebach (gdzie specjalnie buduje odpowiednie pałace). Przy czym "miesza" do tego Amona, ba Amon odgrywa tu pierwszorzędną rolę!... a przecież tradycja święta sed pochodzi ze Starego Państwa i nijak się ma do Teb jak i do Amona.
Tak bardzo król chciał być związany z Amonem.
Więc, gdzie ten Aton?
Osobiście wolę wierzyć, że to Echnaton był tym, który położył podwaliny pod religię jednego boga. W całym swoim obłąkaniu, czy jak nazwać ten stan jego umysłu.

Tak, a nawet wcześniej. Na ścianach świątyni Hatszepsut mamy już wyobrażenie Ra jako Tarczy Słonecznej, a sama królowa jest nazywana w tamtym kontekście jako Król Egipski, który błyszczy jako Tarcza Słoneczna (Aton). Poszukam jeszcze, ale wydaje mi się, że słońce w tym aspekcie było już czczone w czsach Średniego Państwa. Nie miało jednak takiej wymowy jak "Jedyny Bóg Dysk Słoneczny Echnatona". Było po prostu jednym z aspektów, podobnie jak Chepry (skarabeusz)..
Aton to Ra - po prostu - jego widzialny aspekt, czyli dysk słoneczny. My myślimy Słońce-Gwiazda. Egipcjanie nie znali słowa "słońce", patrząc na nie myśleli o jednym z jego aspektów.
pozdr

keftiu napisał:

A Amenhotep III przez całe swoje panowanie korzysta z mocy wytworzonej podczas Święta Opet. Żeby wzmocnić ważność tego święta buduje Amonowi świątynię w Luksorze, gdzie na ścianach umieszcza sceny ze swego niepokalanego poczęcia z Amona i swojej matki...
Amenhotep III obchodzi trzykrotnie swe święto sed, ale nie w stolicy Memfis, tylko w Tebach (gdzie specjalnie buduje odpowiednie pałace). Przy czym "miesza" do tego Amona, ba Amon odgrywa tu pierwszorzędną rolę!... a przecież tradycja święta sed pochodzi ze Starego Państwa i nijak się ma do Teb jak i do Amona.
Tak bardzo król chciał być związany z Amonem.
Więc, gdzie ten Aton?
Osobiście wolę wierzyć, że to Echnaton był tym, który położył podwaliny pod religię jednego boga. W całym swoim obłąkaniu, czy jak nazwać ten stan jego umysłu.

Gdzie ten Amon? Obok. W pałacu. W prywatnych miejscach, gdzie dostęp miał tylko sam faraon z rodziną i zaufani dworzanie, którzy równie jak on zauważali, że Amona jest za dużo w państwie, i że kapłani tebańscy pną się coraz wyżej szczebli władzy w państwie, zagarniając jej coraz większą jej część.
Z drugiej jednak strony Amenhotep III aby utrzymać atmosferę buntu w kraju w ryzach, kultywuje nadal Amona jako najważniejsze bóstwo państwowe. Nie dopuszcza do nieprzyjaznych mu sytuacji, zdając sobie na pewno sprawę z tego, iż kapłani posiadają na prawdę wielkie wpływy, i że nawet on, faraon, nie byłby w stanie ustabilizować owej sytuacji na takiej stopie jakiej jemu odpowiadałby, na jakiej by mu zależało. Stąd zapewne takie poświęcenia budowlane w Luksorze ku czci i dla czci Amona-Ukrytego. Stąd kolejne poświęcenie ze strony Amenhotepa III o świętowanie sed nie w Memfis, gdzie tradycja nakazywała zorganizowanie tego święta, a w Tebach - stolicy religijnej państwa oraz stolicy i miejsca zamieszania samego bóstwa. Święto sed było najważniejszym świętem dla każdego faraona. Móc zorganizować takie święto, było zapewne niesamowitym przeżyciem dla każdego króla egipskiego. Było to święto podczas, którego okazywało się jaką lojalnością darzą poddani swojego władcę. Wyprawienie tego święta w Tebach miało może 
też swojego rodzaju strategiczne działanie. Po pierwsze faraon oddawał się w zupełną opiekę Amona, co też utwierdzało w przekonaniu kapłanów - główne motory napędowe całego kultu, że faraon jest lojalny wobec doktryny, którą oni reprezentowali. Po drugie, faraon miał spokojną głowę, że w pewien sposób "wykiwał" kler, a tak de facto mało go obchodzi Amon-Ukryty. Pozwalało to na spokojne oddawanie się czci Atonowi, bez
obaw, że zostaną nań nakryci przez jakiegoś kapłana formalistę.
To są oczywiście tylko wolne hipotezy, które mogą nie mieć potwierdzenia w rzeczywistych sytuacjach tamtego okresu. Tutaj też chciałbym zwrócić uwagę na to, iż jak możemy powiedzieć, że kult Atona szczególnie popularny był już na dworze Amenhotepa III, tak musimy się też zastanowić i zadać sobie pytanie, na ile gorliwy był to kult? Jak mocny oraz czy zagrażający już wtedy kultowi Amona oraz innym bóstwom panteonu egipskiego? Czy już wtedy brano pod uwagę opcję, że bóstwo tarczy słoneczne mogło być
jedynym bóstwem zastępujące wszystkie pozostałe? Czy już wtedy kultywowany był monoteizm, czy był to "zwykły egipski" henoteizm?

vapnatak

keftiu napisał:

Przecież w egipskim panteonie było tak wiele bóstw, że jeszcze jeden Aton w tą czy w tą...
Poza tym gdyby Aton był ważnym bóstwem dla Amenhotepa III czyż nie wystawiłby mu świątyni? Tak jak Amonowi, Horusowi.. Czyż nie czciłby go podobnie jak Ozyrysa-Apisa, któremu wybudował Serapeum, albo jak Sachmet, Pani Aszeru, dla której ufundował 600 (tak, sześćset!!) posągów...? W tych przypadkach jakoś nie liczył się ze zdaniem kapłanów Amona z Teb...

Tak wiem... Odsyłam więc do pytań, którymi zakończyłem mój poprzedni post. Kończąc, zasygnalizowałem też, iż są to tylko i wyłącznie moje hipotezy, które nie musiały mieć nawet racji bytu. Trzeba był by więc zastanowić się, jak ważny oraz jak intensywny (jeśli można tak rzec) był to kult w bóstwo tarczy słonecznej? A może był to kult w ostatnich latach życia i rządów faraona? A może szaleńczo opętany wizją Atona Echanton, dbający o każdy szczegół swej nowej wiary, wprowadza nas w błąd informując, że kult w Atona cieszył się ogromną popularnością na dworze jego ojca? Może też, kierując się tym samym tokiem rozumowania, Echnaton w ten sposób chciał powiedzieć, że Aton obecny był przez całe jego życie, że wychował się w pobliżu jego boskiego oblicza, że miał od zawsze na niego zbawczy wpływ? Kto wie? Pytania się po raz kolejny mnożą.
Religijność, którą chciałabyś "obarczyć" Amenhotepa III była "idealna" dla kapłanów - strażników starego ładu maat.

vapnatak