Historia Magistra Vitae

Uważam, że imię "Waregowie" oraz jego etymologia nordycka wywodząca ją od słowa "var" (jako rdzeń) oraz "vaeringr" doskonale nawiązuje do funkcji jaką pełnili osadnicy ze Skandynawii przybyli na tereny dzisiejszej północnej Estonii, północno-wschodniej Rosji oraz południowo-zachodniej Finlandii w okresie VIII - IX w. Po "zainstalowaniu" się na dobre na podanym terenie, spotykają plemiona autochtoniczne, w tym Słowian, a może raczej przede wszystkim plemiona słowiańskie wschodniego odłamu. Szybko nawiązują kontakty, przede wszystkim handlowe i kupieckie. Osadnicy ze Skandynawii doskonale zdając sobie sprawę, że przez krainę Gardar (taka nazwa funkcjonowała w źródłach skandynawskich i określała dawną Ruś) wiedzie słynny szlak handlowy, który później nazwano "Od Waregów do Greków". W miarę rozwijających się kontaktów, Waregowie zostają poproszeni o pomoc w buntach między plemionami oraz pomoc w wojnie przeciwko Pieczyngom i Chazarom. Odtąd Waregowie związani zostali umową z plemionami słowiańskimi. Zastanawiające jest jednak, czy sami siebie ta nazywali (ewentualnie zostali tak nazwani przez swych pobratymców ze Skandynawii) albo nazwali ich tak sami Słowianie? Wśród naukowców radzieckich uchwytny był raczej pogląd, iż to „przezwisko” słowiańskie. Przeczy to jednak etymologii, która tutaj został przedstawiona.
Kolejna rzecz. Skąd pochodzili Waregowie? Koleżanka Moonsorrow podała informację, jakoby ojczyzny Waregów szukać na terytorium dzisiejszej północnej Norwegii, w rejonie zatoki Varang. I wszystko w zasadzie wyjaśniałoby sprawę. Niestety, nie do końca. Otóż istnieje też inna hipoteza ojczyzny skandynawskich osadników i kupców w rejonie Zatoki Fińskiej. Chodzi o wschodnie terytorium dzisiejszej Szwecji, region Uppland i prowincję Roslagen. W historiografii Waregowie posiadali również nazwę Rhosowie (Rhos). Nazwa uchwytna m. in. we wspominanych w innym wątku o Wikingach, "Annales Bertiniani". W tym samy tekście dowiadujemy się, że Rhosowie są skandynawskimi Szwedami. Jest to więc dowód, iż szwedzka prowincja Roslagen może być ojczyzną Waregów.
W całej tej sytuacji dochodzi do zaskakującej sprawy.  Otóż zarówno Waregowie mają swoją etymologię skandynawską oraz można mniej więcej podać miejsce skąd przywędrowali na wschodnie wybrzeże Bałtyku, do Zatoki Fińskiej, jak i Rhosowie. O ile w sprawie Waregów nie ma wzmianki źródłowej skąd przybyli (poza oczywiście Nestorem), w przypadku Rhosów jasno powiedziane jest, że przybyli z krajów Szwedów (gentis Sueonum). Oczywiście obie nazwy, tzn. oba terytoria Roslagen i Varangerfjord można potratować jako jeden obszar, ale wtedy musielibyśmy sobie zadać pytanie: jak daleko sięgał kraj Szwedów według historiografów i geografów średniowiecznych? Co do dzisiejszych ziem szwedzkich, rzecz jasna nie mamy nawet wątpliwości.  Ale czy wspólną nazwą „gens Sueonum” określano również tereny dzisiejszej Norwegii, tak aby rejon Zatoki Varang wszedł w interesujący nas teren?

vapnatak

Ostatnio edytowany przez Vapnatak (2009-08-17 17:46:49)

Chociaż prowincja w północnej Norwegii świetnie "nadaje" się do ojczyzny zobowiązanych przysięgą i umową Waregów, niestety, należałoby z niej zrezygnować na rzeczy prowincji szwedzkiej - Roslagen. Nie ma dowodów historiograficznych na to, by wiązać Waregów - Rhosów z dzisiejszą Norwegią (chyba, że tak jak napisałem wcześniej, możemy zasugerować się tym jak dalece w średniowieczu sięgały terytoria szwedzkie - IX w.). Być może obserwatorzy z ówczesnego Cesarstwa Niemieckiego, Italii, czy kształtującego się państwa polskiego, terytoria na północ od Morza Bałtyckiego, określano "ziemiami szwedzkimi", nie zwracając uwagi na dzisiejszą Norwegię. W takimi przypadku prowincja nad Zatoką Varang mogłaby być słuszna. Tutaj jedna komplikujemy sobie sprawę, ponieważ zmuszeni jesteśmy przyznać, że skandynawscy osadnicy pojawiający się w Zatoce Fińskiej, musieli by mieć dwa różne pochodzenia, a co za tym idzie, "twórcami" Rusi byłyby dwa plemiona/rody Waregów i Rhosów. Proszę zwrócić uwagę, że nazwa "Waregowie" pojawia się w momencie kiedy Skandynawowie funkcjonują jako osadnicy, kupcy a później i drużyna wojów zaciężnych (a może przede wszystkim wtedy). Wychodzi zatem na to, że do Zatoki Fińskiej musieli przybyć jako Rhosowie, dopiero później nazwani (być może przez Słowian, być może przez samych siebie, ale nie możemy też odrzucić tezy, że przez swoich pobratymców skandynawskich) Waregami - związani umową/przysięgą. Można też przyjąć tezę (choć jest ona bardzo kontrowersyjna), iż Skandynawowie podzielili się, na Rhosów (osadników i kupców) oraz Waregów (wojów zaciężnych). Być może Rhosowie wybrali spośród siebie dość liczną grupę mężczyzn, którzy zobowiązali się zająć "płatną wojaczką"? Może też Rhosowie sami mieli swoją drużynę, i tylko wynajmowali ją Słowianom? Oj, poniosło mnie! Nie piszę już więcej, bo rozpisze się tak, że nie będzie można już dalej dyskutować, a tyle jest jeszcze spraw do wyjaśnienia!

vapnatak

Moonsorrow napisał:

Niezwykle ważne są także przekazy arabskie gdzie występuję termin ar – Rus, na określenie kupców i wojowników, którzy wdzierali się do kraju Słowian po niewolników, a swoich zmarłych palili w łodziach (Ibn Fadlan, al Masudi).

Zważywszy na fakt, że w źródłach arabskich Słowianie nazywani byli Saqaliba (arab. صقالبة).

Co z kolei mówią nam źródła archeologiczne? Z terenu całej obecnej Rosji znane są odkrycia artefaktów, budowli i pochówków, wykazujących cechy typowe dla kultury materialnej mieszkańców Skandynawii. Są to np.: fibule żółwiowate, bron, pochówki w łodziach, tzw. długie domy, etc...Archeolodzy odkryli je w Starej Ładodze, Nowogrodzie, Gniezdowie, Czernihowie, szczególnie wzdloz szlaku dniepro – wołżańskiego, prowadzącego na południe. Świadczą one o tym, ze Wikingowie nie tylko przebywali tam  w celach handlowych, ale i osiedlali się ze swoimi rodzinami.

Najciekawsze jest to, że archeolodzy jak i historycy identyfikowali ów osadnictwo jako słowiańskie lub też jako skandynawskie z przewagą słowiańskiego, albo Słowian jako "nosicieli" modły nordyckiej.

Kronika ruska natomiast mówi o skandynawskim księciu Ruryku, mającym jakoby założyć pierwsze państwo ruskie...

Co jest bardzo przekonujące, zważywszy na fakt dominacji wareskiej po uporządkowaniu spraw wewnętrznych i zewnętrznych Słowiańszczyzny Wschodniej. Wielu późniejszych książąt ruskich nosiła skandynawsko brzmiące imiona.

ps. wracajac jeszcze do teorii o rozroznieniu profesji Waregow i Rusow na wojownikow i kupcow. Var moze oznaczac w tym wypadku zarowno przysiege jak i umowe, niekoniecznie zwiazana z wojaczka. Moga to byc rownie dobrze umowy kupieckie, znane sa np. z Rusi tzw. dogowory, umowy handlowe miedzy Bizancjum,a rodzinami ruskich ksiazat, wsrod ktorych mamy mnostwo imion skandynawskich.

Taką interpretacje słowa a zarazem funkcji jaką pełnili Waregowie również należy brać pod uwagę.

Zastanawia mnie jednak fakt, skąd dwie nazwy tego samego ludu?

vapnatak

Moonsorrow napisał:

Saqaliba w przekazach arabskich zajmuja sie uprawa roli i hodowla bydla, w odroznieniu od ar - Rus, wojownikow, wytwarzajacych miecze i wyprawiajacych sie do ich kraju po niewolnikow.

A no właśnie! Arabowie również dokonują podziału na rolników i hodowców bydła oraz wojowników. Brak natomiast jest podziału wewnętrznego Waregów/Rhosów/Rusów skandynawskich. Zaznaczona jest tylko jedna profesja Skandynawów - wojowie. A gdzie osadnicy i kupcy? Widocznie relacja pochodzi z czasów kiedy zacierają się kwestie pochodzenia. Waregowie maksymalnie się slawizują. Pozostaje tylko profesja jaką się zajęli na początku swojego pobytu w ziemi Gardar. Książęta i pomniejsi królikowie zdobyli już stosowną władzę, są ugruntowani w nowych posiadłościach ziemskich. Ciekawe czy pamiętają jakiego są pochodzenia?

A propos dwoch nazw - podobne analogie wystepuja takze w anglosaskich zrodlach pisanych , traktujacych o Wikingach na Wyspach Brytyjskich, a szczegolnie w Irlandii. Okreslani sa oni tam jako: Obcy Najezdzcy lub Obcy Galowie(Gaill Goidil), ludzie z Laithlin (najprawdopodobniej tereny dominacji wikinskiej w Szkocji i na jej wyspach), Northmanni, Danowie, Dubh Gaill (Czarni Najezdzcy), Finn Gaill (Biali Najezdzcy). Poza Danami (Dunczycy) nie do konca wiadomo niestety jakimi kryteriami sie kierowano okreslajac tak Skandynawow.

Świadczy to zatem o tym, że skandynawscy najeźdźcy pochodzili z różnych rejonów Półwyspu, może też z różnych rodów wikingskich, które pragnęły sławy i bogactwa idąc na viking. Sprawa Rhosów/Waregów jest jednak inna. Tutaj wiem na pewno, że chodziło o szwedzkich Rhosów, a "Waregami" musieli być nazwani dopiero, gdy stali się "obrońcami" Słowian w krainie Gardar.

vapnatak

W każdej legendzie jest ziarnko prawdy. W legendzie pióra niejakiego Nestora tych ziarenek jest nieco więcej. Ba! To cała pustynia! To rzadkość, kiedy legenda ma takie mocne dowody historyczne i archeologiczne. Można zatem powiedzieć , można zaryzykować twierdzenie, że jest to relacja historyczna. Czy bardzo się mylę? Czy aby moje twierdzenie nie jest twierdzeniem przesadnym?

vapnatak

Tak, Nestor nie wiedząc o tych wszystkich informacjach o swojej Rusi w Skandynawii, w tamtejszej literaturze i dziejopisarstwie, ale jednak mając tę świadomość, że Skandynawowie są tak de facto twórcami państwa, w którym urodził się, żył i tworzył, zmyśla historię o niejakim Ruryku protoplaście normańskiej dynastii ruskiej, niczym Piast jako protoplasta pierwsze rządzącej dynastii w Polsce. Ruryk jest zatem takim literackim pomostem i próbą udowodnienia, że Wikingowie odegrali kolosalną rolę wśród Słowian Wschodnich.

vapnatak

Moonsorrow napisał:

Kiedy Rurykowicze zaczynaja uzywac imion slowanskich w swietle zrodel pisanych, asymilujac sie z miejscowa ludnoscia, kto nosil pierwsze slowianskie imie w klanie Ruryka?

Pierwszym władcą Rusi Kijowskiej z dynastii normańskiej noszącym słowiańskie imię był Światosław I, syn Igora i Olgi. Wtedy to też, można wnioskować, doszło do całościowej asymilacji skandynawskich Waregów z autochtoniczną słowiańską ludnością. H. Arbman napisał:

Svyatoslav is not a Scandinavian name, and it is probable that he was in part of Slavonic descent.

H. Arbman, The Vikings (1961), s. 103.

Zachował się unikatowy opis wyglądu Światosława dzięki relacji Leona Diakona, który widział go na Dunaju w roku 971:

Światosław przeprawiał się przez rzekę w swojego rodzaju scytyjskiej łodzi. Wiosłował razem ze swymi ludźmi. Jego wygląd można opisać następująco: był średniego wzrostu - ani wysoki, ani zbyt niski. Miał krzaczaste brwi, niebieskie oczy i perkaty nos. Golił brodę, ale nosił długie sumiaste wąsy. Głowę miał ogoloną, z wyjątkiem kosmyka włosów po jednej stronie na znak szlachetnego pochodzenia klanu. Jego szyja była gruba, ramiona szerokie, a cała sylweta prezentowała się pięknie. Sprawiał wrażenie posępnego i dzikiego. Przy jednym uchu zawiesił złoty kolczyk ozdobiony dwoma perłami i rubinem oprawionym między nimi. Strojem nie wyróżniał się spośród swych ludzi, z wyjątkiem być może czystości.

G. Jones, A History of Vikings (1984), s. 261 i n., cyt. za: W. Duczko, Ruś Wikingów (2006), s. 176.

Ostatnie zdanie tego opisu jest moim ulubionym.

vapnatak