Historia Magistra Vitae

Konflikt zbrojny pomiędzy Irakiem i Wielką Brytanią w okresie kwiecień-maj 1941 r.

Irak od końca I wojny światowej był brytyjskim terytorium mandatowym. W 1932 r. uzyskał formalną niepodległość. Jednocześnie został podpisany traktat pomiędzy oboma państwami, na mocy którego władze irackie zgodziły się na brytyjską obecność wojskową (2 bazy RAF: w Shaibah koło Basry i Habbanija nad Eufratem na zachód od Bagdadu). Ponadto w przypadku prowadzenia działań wojennych Brytyjczycy mieli prawo transportować przez Irak (od Basry poprzez Bagdad do Hajfy) zaopatrzenie i materiały wojenne. Po wybuchu II wojny światowej w irackich kręgach rządzących, a zwłaszcza wojskowych, narastały nastroje antybrytyjskie. Do rządów doszedł b. premier i współzałożyciel Bractwa Muzułmańskiego - Raszid Ali Al-Gailani. Zamierzał wyrzucić z kraju Brytyjczyków przy pomocy przede wszystkim Niemiec (miał kontakty z Abwehrą). Jego planom sprzyjały sukcesy wojenne wojsk Osi, które rozpoczęły w Afryce Północnej ofensywę przeciwko siłom brytyjskim w Cyrenajce, zaś Wehrmacht przygotowywał się do inwazji na Jugosławię i Grecję. Raszid Ali Al-Gailani po sformowaniu rządu obrony narodowej wysłał notę do władz brytyjskich ostrzegającą przed jakąkolwiek interwencją w Iraku i zabraniającą lądowania w kraju nowych sił brytyjskich.

. Jednocześnie ambasador brytyjski w Iraku zorganizował 29 kwietnia przetransportowanie ok. 230 kobiet i dzieci-obywateli Wielkiej Brytanii z Bagdadu do bazy RAF w Habbanija. W tym czasie Brytyjczycy zażądali wydania zgody na lądowanie w Basrze brygady piechoty. Po odmowie Irakijczyków doszło do ostatecznego kryzysu, który – według Brytyjczyków – mógł być rozwiązany jedynie na drodze zbrojnej interwencji.

Równocześnie trwały przygotowania wojenne brytyjskiego Dowództwa Środkowego Wschodu z siedzibą w Kairze, na czele którego stał gen. Archibald Wavell. Z Indii miała być przewieziona okrętami do portu w Basrze 20 Hinduska Brygada Piechoty ze składu 10 Dywizji Piechoty. Transportem powietrznym zamierzano przerzucić do Iraku 1 Królewski Pułk Kings Own (przed wybuchem konfliktu zdążono to zrobić jedynie z jednym batalionem piechoty). Natomiast na obszarze Transjordanii formowano grupę bojową Habforce. Całość interwencyjnych sił brytyjskich otrzymała nazwę Iraqforce.


Już 18 i 19 kwietnia 1941 r. wylądowała w porcie w Basrze 20 Hinduska Brygada Piechoty ze składu 10 Dywizji Piechoty. Jej dowódcą był brygadier Daniel Powell. W pierwszych dniach maja przybyła kolejna 21 Hinduska Dywizja Piechoty pod dowództwem brygadiera Charlesa Josepha Welda, która pochodziła z tej samej jednostki. W odpowiedzi na rozpoczęcie oblężenia bazy RAF w Habbanija przez wojska irackie zajęły one w Basrze lotnisko i elektrownię, a następnie ruszyły w kierunku północnym. Nie były jednak w stanie na czas dotrzeć do Habbanija z powodu bardzo złego stanu dróg.


W nocy z 29 na 30 kwietnia 1941 r. z Bagdadu wyruszyła kolumna wojsk irackich w celu zablokowania brytyjskiej bazy RAF w Habbanija. Po przybyciu na miejsce rankiem 30 kwietnia, dowódca iracki postawił Brytyjczykom ultimatum zabraniające jakichkolwiek działań poza bazą. Zostało to odrzucone. W odpowiedzi Irakijczycy rozpoczęli ostrzał terenu bazy.
Od rana 2 maja brytyjskie samoloty stacjonujące w bazie rozpoczęły silne bombardowania pozycji irackich. W godzinach popołudniowych pojawiło się lotnictwo irackie, przyłączając się do bombardowania bazy. 3 maja trwało wzajemne ostrzeliwanie się pod Habbaniją. Jednocześnie lotnictwo brytyjskie zaczęło atakować irackie cele wojskowe i linie komunikacyjne w głębi kraju (m.in. zbombardowało lotnisko Al-Raszid w Bagdadzie, Mosul, Bakubę, Szaraban). W wyniku tych ataków i walk powietrznych lotnictwo Iraku do 8 maja przestało faktycznie istnieć.

Z Basry drogą lotniczą przybyły dp bazy posiłki w postaci kompanii Ghurków, oddziału artylerii oraz pododdziału saperów i minerów. W tym czasie Brytyjczycy z bazy w Habbanija rozpoczęli wysyłać nocne patrole przeciwko oblegającym wojskom irackim. Ostatecznie doprowadziło to do znacznego spadku morale bojowego Irakijczyków, którzy w nocy z 5 na 6 maja niespodziewanie wycofali się w kierunku Faludży. Wysłany brytyjski zwiad piechoty i samochodów pancernych natrafił w wiosce Sin El Dhibban na drodze do Faludży na oddział iracki, który ubezpieczał odwrót. Doszło tam do krótkiej, ale zaciętej walki, w wyniku której Brytyjczycy wzięli ok. 500 jeńców oraz zdobyli duże ilości uzbrojenia i wyposażenia wojskowego (m.in. kilkanaście dział, 10 samochodów pancernych, 1 lub 2 tankietki, prawie 80 pojazdów różnego rodzaju). Iracki komendant Faludży wysłał z odsieczą mieszaną grupę złożoną z piechoty zmotoryzowanej i artylerii, ale została ona rozbita z powietrza przez lotnictwo brytyjskie.


Faludża była głównym miastem na drodze do Bagdadu ze strategicznym mostem przez Eufrat. Najważniejszym zadaniem wojsk brytyjskich było zajęcie tego mostu bez wysadzenia go przez Irakijczyków.
Marsz sił brytyjskich z Faludży na Bagdad odbywał się w 2 kolumnach. Główna grupa, która wyszła z Faludży 28 maja, poruszała się drogą prowadzącą do stolicy Iraku, zaś druga, mniejsza, mobilna grupa w składzie zmechanizowanego pułku Legionu Arabskiego i szwadronu kawalerii ze wsparciem kilku samochodów pancernych i dział szła przez Khadiman. Opór wojsk irackich był nikły, stąd główna grupa już 30 maja doszła do przedmieść zachodniego Bagdadu. Tego dnia lotnictwo przeprowadziło silne bombardowania kilku punktów w Bagdadzie.

Powstał nowy pro-brytyjski rząd, który 31 maja ogłosił zawieszenie broni. Iracka armia zobowiązała się do zdania uzbrojenia oraz uwolnienia wszystkich brytyjskich jeńców wojennych i internowanych cywili. Z Iraku mieli być też usunięci niemieccy i włoscy doradcy oraz personel wojskowy.

Nadzieje Raszida Alego Al.-Gailani na poważną pomoc wojskową ze strony państw Osi nieco zawiodły. Włosi przysłali jedynie jedną eskadrę lotniczą myśliwców Fiat CR-42, która przybyła do Iraku dopiero 28 maja.

Wsparcie ze strony Niemców było wprawdzie większe, ale również zdecydowanie niewystarczające. Ograniczyło się bowiem do doradców wojskowych (tzw. Sonderstab F na czele z gen. Hellmuthem Felmy) oraz grupy lotniczej Luftwaffe (zwanej Sonderkommando Junck). Jej dowódcą był Oberst Werner Junck. Składała się z:
4 eskadry II Dywizjonu 4 Pułku Bombowego (7 samolotów bombowych Heinkel He 111P-4 lub He 111H-6)
części 4 eskadry II Dywizjonu 76 Pułku Niszczycielskiego (12 ciężkich samolotów myśliwskich Messerschmitt Bf 110D-3 lub Bf 110C)
klucz 2 Bf 110C-4 z 26 Pułku Niszczycielskiego
grupa ok. 20 samolotów transportowych Junkers Ju 52/3m i 2 lub 3 czterosilnikowych Junkers Ju 90B-1

Wszystkie samoloty włoskie i niemieckie miały namalowane irackie znaki rozpoznawcze.


Irakijczycy stracili ok. 2,5 tys. żołnierzy zabitych i rannych, zaś ok. 6 tys. dostało się do niewoli. Natomiast łączne straty wojsk brytyjskich wyniosły ok. 1,2 tys. żołnierzy (zabitych, rannych i jeńców).


Brytyjska okupacja Iraku trwała aż do końca października 1947 r. Nowe pro-brytyjskie władze irackie przyjęły żądania Wielkiej Brytanii w sprawie tranzytu wojsk i zaopatrzenia. Przez terytorium Iraku szła część pomocy amerykańskiej dla ZSRR w ramach umowy Lend-Lease. \Kampania iracka została też wykorzystana przez Brytyjczyków jako dodatkowy pretekst do zajęcia podporządkowanej Francja Vichy Syrii, której lotniska posłużyły Luftwaffe jako bazy etapowe przy przelotach do i z Iraku. Patrz: operacja "Exporter". Ważne znaczenie miał ponadto efekt propagandowy zwycięskiej kampanii – po wielu miesiącach nieustannych klęsk Wielka Brytania mogła się wreszcie pochwalić znaczącym sukcesem.